Een gedetineerde heeft hetzelfde recht om euthanasie te vragen als een vrije burger. Naar aanleiding van de discussie over het euthanasieverzoek van een Belgische gedetineerde reageer ik kort, waarbij ook de Nederlandse situatie wordt betrokken.
1. Na een zeer lange (politieke) voorgeschiedenis kwam de Euthanasiewet tot stand op 12 april 2001.
Er moet onder meer sprake zijn van een vrijwillig en weloverwogen verzoek, uitzichtloos en ondraaglijk lijden en tenminste het oordeel van een tweede, onafhankelijke arts.
2. Er zijn nog enige ‘taboegebieden’ op dit terrein: euthanasie ten aanzien van zeer jonge kinderen, ten aanzien van wilsonbekwamen en ten aanzien van gedetineerden.
3. Wat betreft gedetineerden zou in Nederland ook euthanasie toegepast kunnen worden indien aan de wettelijke criteria is voldaan. Er zal dus in elk geval sprake moeten zijn van ondraaglijk en uitzichtloos (psychisch) lijden. De normale criteria zijn van toepassing, dit geldt voor de vrije burger, maar ook voor de gedetineerde.
4. In de Nederlandse situatie denk ik dan b.v. aan de levenslang gestraften, thans 34 personen. Zij hebben geen enkel uitzicht, geen enkele horizon. Er is sprake van een doodstraf op termijn, een uitgestelde doodstraf. Gratie wordt in Nederland niet (meer) verleend en er bestaat geen wettelijke regeling die een rechterlijke toetsing na b.v. 20 jaren mogelijk maakt. De deur zit derhalve op slot.
Ook kan gedacht worden aan tbs’ers die uitbehandeld zijn en nog blijvend delict-gevaarlijk. Ook voor deze categorie personen bestaat geen enkel uitzicht.
5. Van belang is echter wel dat de Nederlandse overheid een zorgplicht heeft ten aanzien van gedetineerden en in staat is om wijzigingen aan te brengen in de – mogelijk – uitzichtloze situatie. Zo kunnen de detentieomstandig-heden (mogelijk) worden versoepeld c.q. op humanere leest worden geschoeid.
Het is ook aan de politiek om b.v. de omstandigheden rond levenslangen te wijzigen. Het is aan de wetgever om een rechterlijke toetsing, zoals bovenvermeld, te introduceren voor levenslang gestraften. In veel omringende landen bestaat die situatie al.
6. Zelf ken ik niet een voorbeeld zoals thans in België aan de orde is. Ik durf dus ook niet te zeggen dat een dergelijke situatie in Nederland uniek (enig in zijn soort) zou zijn.
Formeel is derhalve euthanasie bij gedetineerden in Nederland mogelijk, ik denk dat er wel een grote terughoudendheid op dit punt zal zijn.
Psychisch lijden is – vanzelfsprekend – lastig meetbaar en ook het gevaar voor precedentenwerking zal worden meegewogen. Zie de reacties in België thans.
Wim Anker
